Luật sư và nghề luật sư là một phần không thể thiếu của môi trường pháp lý dân chủ và văn minh, là sự đòi hỏi tất yếu của xã hội hiện đại ngày nay. Những kết quả đạt được trong lĩnh vực phát triển kinh tế, cải cách tư pháp, hội nhập quốc tế trong các năm gần đây đã có những tác động tích cực đến việc phát triển nghề luật sư.
Thực tiễn cho thấy, xã hội ngày càng phát triển, càng phát sinh thêm nhiều mối quan hệ giữa công dân với công dân, giữa công dân với các cơ quan, tổ chức và giữa các cơ quan, tổ chức với nhau. Những mối quan hệ này nhiều khi phát sinh mâu thuẫn, ảnh hưởng đến quyền lợi của mỗi bên. Bằng hoạt động nghề nghiệp của mình, đội ngũ luật sư với sự am hiểu pháp luật và kinh nghiệm trong hoạt động pháp luật đã có những đóng góp tích cực cho công tác tư pháp nói chung, góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức có hiệu quả. Hoạt động của luật sư, đặc biệt là việc tư vấn pháp luật cho các doanh nghiệp, cá nhân đã góp phần không nhỏ trong việc hạn chế những tranh chấp có thể xảy ra trong đời sống xã hội, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật và nâng cao sự hiểu biết pháp luật của người dân trong xã hội, định hướng họ có cách xử sự theo đúng pháp luật.
Trong lĩnh vực tham gia tố tụng, luật sư tham gia với tư cách là người bào chữa cho các bị can, bị cáo, người bị tạm giữ trong các vụ án hình sự hoặc là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự trong các vụ án dân sự, hành chính, lao động, người bị hại trong các vụ án hình sự… Ngoài ra, luật sư cũng thực hiện trợ giúp pháp lý theo sự phân công của Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước, Đoàn luật sư và Tổ chức hành nghề luật sư trên cơ sở yêu cầu trợ giúp pháp lý của người thuộc diện trợ giúp pháp lý hoặc yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng. Với hoạt động của mình, luật sư góp phần bảo đảm cho hoạt động xét xử được khách quan, công khai, minh bạch, giảm thiểu các vụ án oan sai, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Có thể nói, với vai trò rất quan trọng như vậy, nghề luật sư và vị trí của luật sư trong xã hội ngày càng được nâng cao, đóng góp tích cực cho công cuộc cải cách tư pháp.
Trong những năm qua, hoạt động luật sư trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn đã được quan tâm xây dựng, lãnh đạo, chỉ đạo và tạo điều kiện hoạt động. Để triển khai Luật luật sư, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật luật sư và các văn bản hướng dẫn thi hành, Ủy ban nhân dân tỉnh đã có Quyết định số 225/QĐ-UBND ngày 19/02/2013 ban hành Đề án phát triển nghề luật sư đến năm 2020; Kế hoạch số 303/KH-UBND ngày 30/9/2014 về triển khai thực hiện Đề án phát triển nghề luật sư đến năm 2020 trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. Quá trình triển khai Đề án giai đoạn đến năm 2020 đã đạt được những kết quả nhất định.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, tổ chức và hoạt động luật sư trên địa bàn tỉnh vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế, thể hiện:
Thứ nhất, về hoạt động luật sư: Tính chất của nghề luật sư là nghề tự do, hoạt động luật sư được điều tiết theo cơ chế của thị trường nên hoạt động luật sư trước hết phụ thuộc vào nhu cầu của xã hội. Ở các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn trong đó có tỉnh Bắc Kạn, mức thu nhập của người dân còn thấp, nhận thức của người dân về vai trò của luật sư hạn chế, do đó nhu cầu của của cá nhân, tổ chức đối với việc sử dụng dịch vụ pháp lý của luật sư chưa cao, nên nghề luật sư khó phát triển, luật sư cũng chưa sống được bằng hoạt động nghề nghiệp của mình. Điều này dẫn đến sự chênh lệch số lượng luật sư giữa các vùng miền và sự thiếu luật sư ở các tỉnh có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn.
Qua báo cáo hàng năm, số lượng vụ việc do các luật sư thuộc Đoàn luật sư tỉnh thực hiện từ năm 2013 đến năm nay nhìn chung là thấp, dao động trong khoảng trên dưới 100 vụ, việc/năm.
Thứ hai, về Đoàn luật sư tỉnh Bắc Kạn: Đoàn luật sư của tỉnh được thành lập từ năm 1998 đến nay đã hơn 20 năm nhưng phát triển chậm về số lượng. Đoàn chưa có trụ sở riêng mà được Sở Tư pháp bố trí phòng làm việc, cơ sở vật chất còn rất thiếu thốn dẫn đến tình trạng hoạt động của Đoàn luật sư gặp nhiều khó khăn; nguồn thu hàng năm không đủ chi phí cho hoạt động của Đoàn. Vì vậy, việc tổ chức các hoạt động cũng như tham gia các hội nghị, hội thảo do Bộ Tư pháp, Liên đoàn luật sư Việt Nam tổ chức, kinh phí hỗ trợ công tác phí, tiền tàu xe, chế độ hỗ trợ cho Ban Chủ nhiệm Đoàn... còn khó khăn.
Bên cạnh đó, với số lượng luật sư còn khiêm tốn, Đoàn luật sư chưa bố trí được người trực thường xuyên tại trụ sở nên việc giải quyết công việc, tiếp công dân, tổ chức, cơ quan nhiều khi còn hạn chế.
Thứ ba, về đội ngũ luật sư tỉnh Bắc Kạn: Kể từ năm 2013 đến nay, số lượng luật sư trên địa bàn tỉnh chỉ dao động trong khoảng từ 05 - 08 luật sư, có những năm trên địa bàn tỉnh không phát triển thêm được luật sư nào, có những năm chỉ phát triển được 01 luật sư. Với số lượng 06 luật sư hiện nay so với dân số tỉnh Bắc Kạn (tính tại thời điểm ngày 01/4/2019) là 313.905 người, thì trung bình mới có 01 luật sư/52.317 người dân.
Mặt khác, tỉnh chưa phát triển được đội ngũ luật sư trẻ. Các luật sư hiện đang hành nghề trên địa bàn tỉnh đều là cán bộ nghỉ hưu, sức khỏe hạn chế, việc cập nhập thường xuyên và kịp thời các kiến thức pháp luật cũng như công nghệ thông tin còn hạn chế, việc đi lại tại các địa bàn vùng núi cao, vùng sâu, vùng xa có những khó khăn nhất định. Chưa có luật sư chuyên sâu trong các lĩnh vực đầu tư, kinh doanh, thương mại (sở hữu trí tuệ, tài chính ngân hàng, hàng không, hàng hải, bảo hiểm, thương mại quốc tế…).
Với những khó khăn trên, nếu tỉnh Bắc Kạn không có biện pháp, phương án để hỗ trợ và phát triển nghề luật sư thì trong thời gian tới, khi đội ngũ luật sư hiện hành không thể đảm bảo sức khỏe tiếp tục hành nghề luật sư thì sẽ không có đội ngũ luật sư đặc biệt là luật sư trẻ kế cận. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng cũng như không thể đáp ứng kịp thời nhu cầu sử dụng các dịch vụ pháp lý mà luật sư mang lại của các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp trên địa bàn.
Thứ tư, về tổ chức hành nghề luật sư: Các tổ chức hành nghề luật sư của tỉnh được thành lập thời gian qua chủ yếu hoạt động theo hình thức Văn phòng luật sư do một luật sư làm Trưởng Văn phòng với bộ máy tổ chức gọn, ít nhân sự, doanh thu thấp, cơ sở vật chất thiếu thốn, trụ sở thường đặt tại nhà riêng của cá nhân luật sư, chưa có tổ chức hành nghề đủ mạnh để cạnh tranh với tổ chức hành nghề luật sư tại các tỉnh, thành phố lớn. Tỉnh Bắc Kạn chưa phát triển được một hệ thống các tổ chức hành nghề luật sư tại tất cả các địa bàn cấp huyện, mà chủ yếu có trụ sở tại thành phố Bắc Kạn. Điều này dẫn đến việc người dân các địa bàn cấp huyện còn lại rất khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ pháp lý của luật sư.
Với thực trạng trên và trước yêu cầu thực tiễn của hoạt động luật sư trên địa bàn tỉnh; trên cơ sở kết quả tổng kết Đề án phát triển nghề luật sư đến năm 2020 trên địa bàn tỉnh. Để tiếp tục triển khai có hiệu quả Luật luật sư và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật luật sư; Kết luận số 84-KL/TW ngày 29/7/2020 của Bộ Chính trị về tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị (khóa IX) về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020; Kết luận số 69-KL/TW, ngày 24/02/2020 của Ban Bí thư về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 33-CT/TW ngày 30/3/2009 của Ban Bí thư“Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của luật sư”; đồng thời, để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn hiện nay thì việc tiếp tục nghiên cứu, đề xuất giải pháp để hỗ trợ và phát triển nghề luật sư trên địa bàn tỉnh là vô cùng cần thiết, tập trung vào các nhóm giải pháp cụ thể sau:
Một là, tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của luật sư:
- Tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của luật sư, trong đó cần thiết đưa vào văn kiện của Đảng chủ trương về Chiến lược phát triển nghề luật sư Việt Nam trong giai đoạn mới (đến năm 2030). Triển khai thực hiện tốt Kết luận số 69-KL/TW ngày 24/02/2020 của Ban Bí thư về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 33-CT/TW ngày 30/3/2009 của Ban Bí thư “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của luật sư”.
- Phát triển Đảng trong Đoàn luật sư để tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của luật sư nhằm phát huy vai trò lãnh đạo của tổ chức đảng trong tổ chức xã hội - nghề nghiệp của luật sư.
Hai là, tăng cường quản lý Nhà nước:
- Tăng cường công tác quản lý nhà nước về luật sư và hành nghề luật sư, triển khai các biện pháp hỗ trợ phát triển nghề luật sư; công tác kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm đối với tổ chức, hoạt động luật sư; có hình thức khen thưởng kịp thời cho các luật sư, tổ chức hành nghề luật sư có thành tích và có nhiều đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
- Tiếp tục tuyên truyền, phổ biến trong nhân dân và các cơ quan, tổ chức về Luật luật sư, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật luật sư và các văn bản hướng dẫn thi hành cũng như chủ trương, nhiệm vụ về cải cách tư pháp để nâng cao hiểu biết và ý thức về vị trí, vai trò của luật sư trong giai đoạn hiện nay, tạo lập được tâm lý và thói quen của nhân dân trong việc sử dụng dịch vụ pháp lý của luật sư khi tham gia vào các quan hệ pháp luật, qua đó góp phần tạo điều kiện đưa hoạt động luật sư của tỉnh phát triển.
- Tiếp tục cụ thể hoá các mục tiêu, giải pháp thực hiện chính sách về phát triển đội ngũ luật sư gắn với cải cách tư pháp vào chương trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và vào các Nghị quyết chuyên đề của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Tiếp tục quan tâm, hỗ trợ kinh phí cho hoạt động luật sư (hiện nay tỉnh thực hiện hỗ trợ qua Sở Tư pháp).
Ba là, về thể chế:
- Tăng cường thể chế hóa về mặt pháp luật chủ trương hoàn thiện pháp luật về luật sư. Gắn việc hoàn thiện pháp luật về luật sư với chiến lược cải cách tư pháp hiện nay. Nâng cao tính đồng bộ, thống nhất trong quá trình hoàn thiện pháp luật về luật sư với pháp luật có liên quan. Mặt khác, cần sớm sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật có bất cập nhằm tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi để khẳng định vai trò, vị thế của đội ngũ luật sư; xây dựng, hoàn thiện những quy định pháp luật về tố tụng theo hướng bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử; tạo lập sự bình đẳng cần có giữa người tiến hành tố tụng và luật sư trong các giai đoạn tố tụng, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động hành nghề luật sư.
- Đề nghị Quốc hội nghiên cứu sửa đổi hoàn thiện Luật luật sư. Đề nghị Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương tiếp tục nghiên cứu ban hành Chiến lược phát triển nghề luật sư, đặc biệt là nghiên cứu Đề án phát triển luật sư theo vùng miền, lĩnh vực; có chính sách hỗ trợ các tỉnh miền núi mở các lớp đào tạo luật sư miễn phí; hỗ trợ bồi dưỡng, nâng cao nghiệp vụ cho đội ngũ luật sư hiện có.
Bốn là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực:
- Tiếp tục củng cố, kiện toàn tổ chức hoạt động của Ban Chủ nhiệm Đoàn luật sư đảm bảo về số lượng và nâng cao chất lượng nhằm phát huy tốt vai trò tự quản của tổ chức xã hội - nghề nghiệp của luật sư. Hơn nữa, cần đẩy mạnh hợp tác, trao đổi kinh nghiệm giữa các Đoàn luật sư nhằm tạo cơ hội học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ luật sư, nhất là những Đoàn luật sư phát triển, có nguồn nhân lực chất lượng cao.
- Nâng cao chất lượng đào tạo cử nhân luật nhằm tạo nguồn đầu vào tốt cho đào tạo luật sư; quan tâm đến việc mở rộng đào tạo, bồi dưỡng kiến thức hội nhập, kỹ năng nghề, ngoại ngữ, ứng dụng công nghệ, pháp luật quốc tế… cho đội ngũ luật sư.
- Phát triển các tổ chức hành nghề luật sư theo hướng chuyên môn hoá lĩnh vực. Có nhiều hơn tổ chức hành nghề luật sư chuyên sâu trong lĩnh vực đầu tư, kinh doanh, thương mại, đặc biệt là có yếu tố nước ngoài, có khả năng tham gia tranh tụng, đàm phán các vấn đề liên quan đến hội nhập kinh tế quốc tế, đáp ứng nhu cầu pháp lý của các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp.
- Vận động các đối tượng có sự am hiểu, kinh nghiệm nhất định trong lĩnh vực pháp luật như đội ngũ thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên... đã về nghỉ hưu tiếp tục tham gia vào hoạt động luật sư./.